CỔNG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ ĐỒNG NAI

Ảnh đồ họa mô phỏng cách chiếc đĩa lớn dần của hố đen và chân trời sự kiện xuất hiện trên một kính viễn vọng trên trái đất (Ảnh: Hotaka Shiokawa)

Năm qua, các nhà nghiên cứu cũng đã khám phá ra một lục địa bị ẩn giấu, quay phim một con mực khổng lồ trong môi trường biển sâu và phóng tàu thăm dò lên một tiểu hành tinh cách trái đất gần 8.9 triệu km.

Những thành tựu này đang cải thiện hiểu biết của các nhà khoa học về hành tinh chúng ta và vũ trụ bao quanh.

Ngay vào ngày đầu năm mới, tàu không gian chạy bằng nhiên liệu hạt nhân New Horizons của NASA đã bay qua một thiên thể bí ẩn kích thước bằng một ngọn núi cách trái đất 6.4 tỉ km.

Vật thể này được gọi là MU69 này có nickname là Arrokoth, nghĩa là bầu trời trong tiếng Powhatan/Algonquian. Đây là thiên thể xa xôi nhất mà nhân loại từng ghé thăm.

Tàu thăm dò New Horizons đã chụp hàng ngàn bức anh khi nó qua gần tảng đá không gian này với tốc độ 51.820 km/giờ.

Hình ảnh hé lộ Arrokoth phẳng như một chiếc bánh rán thay vì hình cầu thường thấy. Dữ liệu chưa từng có này cũng có khả năng hé lộ những manh mối mới về sự tiến hóa của Hệ mặt trời và cách các hành tinh như trái đất được hành thành mặc dù các nhà khoa học vẫn đang nhận và xử lý thông tin từ tàu thăm dò xa xôi này.

Chỉ ít ngày sau chuyến bay thấp của tàu New Horizons, sứ mệnh Chang'e-4 của Trung Quốc cũng đã đưa một robot thăm dò và một tàu hạ cánh lên phần xa của mặt trăng, nơi mà chúng ta không thể nhìn thấy được từ trái đất.

Trước đó, chưa có quốc gia hay cơ quan không gian nào từng đáp xuống phần xa này của mặt trăng.

Ở một nơi khác trong hệ mặt trời, các nhà khoa học NASA cũng đã tìm hiểu được về rung động sao Hỏa, một phiên bản động đất trên hành tinh đỏ.

Cách trái đất 8.9 triệu km, một tàu không gian của Nhật Bản đáp xuống bề mặt của một tiểu hành tinh có tên Ryugu hồi tháng 7.

Vào tháng 12/2014, Cơ quan thăm dò không gian Nhật Bản (JAXA) phóng tàu thăm dò Hayabusa-2. Tàu đã đến Ryugu vào tháng 6/2018 nhưng vẫn chưa đáp xuống bề mặt tiểu hành tinh cho tới năm nay.

Để thu thập mẫu từ sâu bên trong khối đá không gian này, Hayabusa-2 đã nổ mìn một cái hố trên tiểu hành tinh trước khi hạ cánh. Kế hoạch sứ mệnh là mang các mẫu vật đó trở về trái đất. Bằng cách nghiên cứu các tảng đá nằm sâu trong cùng và các mảnh vỡ không chịu tác động mài mòn của không gian, các nhà khoa học hy vọng sẽ biết được cách các tiểu hành tinh như thế này có thể gieo mầm lên trái đất các thành phần sự sống cách đây hàng tỉ năm như thế nào.

Tàu không gian Voyager 2 của NASA rời Hệ mặt trời và đi vào vùng không gian liên sao.

Tàu thăm dò này đã truyền trở về trái đất dữ liệu chưa từng có về các lớp ranh giới trước đây chưa được biết tới tạo nên rìa ngoài của Hệ mặt trời chúng ta – một khu vực gọi là heliopause.

Khám phá về các lớp ranh giới này khẳng định có các tầng chuyển dịch từ bong bóng mặt trời đến không gian liên sao mà bên ngoài đó mãi đến nay các nhà khoa học vẫn chưa biết tới.

Các nhà khoa học còn phát hiện ra một hành tinh bên ngoài Hệ mặt trời mà có thể là ứng viên sáng giá nhất để truy tìm sự sống ngoài hành tinh.

Vào tháng 9, các nhà nghiên cứu công bố lần đầu tiên họ đã dò thấy hơi nước trên một hành tinh có khả năng hỗ trợ sự sống. Hành tinh có tên K2-18b này là một siêu trái đất có quỹ đạo quanh một ngôi sao lùn đỏ cách trái đất 110 năm ánh sáng.

K2-18b là hành được biết đến là hành tinh duy nhất bên ngoài Hệ mặt trời có nước, một bầu khí quyển và một phạm vi nhiệt độ có thể hỗ trợ duy trì nước ở dạng lọng lỏng trên bề mặt. Điều này khiến nó trở thành ứng viên tốt nhất có khả năng hỗ trợ sự sống.

Đây cũng là năm bước ngoặt trong nghiên cứu hố đen. Hồi tháng tư, nhóm Kính viễn vọng Event Horizon đã công bố hình ảnh đầu tiên về một hố đen.

Các nhà khoa học đã thu được hình ảnh đầu tiên của một hố đen sử dụng kết quả quan trắc của Kính viễn vọng Event Horizon về trung tâm thiên hà M87. Hình ảnh hiển thị một vòng tròn sáng chói hình thành khi ánh sáng bị uốn cong dưới tác động của lực hấp dẫn mãnh liệt quanh hố đen.

Hình ảnh chưa từng có tiền lệ này mô tả một hố đen cực lớn ở trung tâm của thiên hà Messier 87 cách trái đất khoảng 54 triệu năm ánh sáng. Khối lượng của hố đen được ước tính bằng 6,5 tỉ lần mặt trời.

Các nhà khoa học đã vật lộn nhiều thập kỷ để chụp ảnh một hố đen bằng máy ảnh vì hố đen làm biến dạng không-thời gian, bởi không có gì chống lại được lực hấp dẫn của nó, thậm chí cả ánh sáng. Đó là lý do vì sao hình ảnh chỉ ra một cái bóng đặc trưng ở dạng một hình cầu hoàn hảo ở trung tâm.

Và đó không phải là đột phá hố đen duy nhất trong năm nay: lần đầu tên các nhà khoa học đã phát hiện được một lỗ đen đang “ngấu nghiến” một ngôi sao neutron ở gần nó.

Hồi tháng 8, các nhà vật lý thiên văn đã đo dò được kết quả của một vụ chạm trán giữa một hố đen và một ngôi sao neutron (phần tàn dư siêu dày đặc của một ngôi sao chết).

Cú va chạm thảm khốc cách đây gần một tỉ năm này đã tạo ra sóng gợn trong không-thời gian được gọi là sóng hấp dẫn. Chúng đã đi ngang trái đất trong năm nay.

Đây là sự kiện thứ 3 mà các nhà khoa học quan sát được sử dụng các máy dò sóng hấp dẫn. Năm 2015, các nhà nghiên cứu dò được sóng từ vụ va chạm giữa 2 hố đen và năm 2017, họ quan sát được sự hợp nhất của 2 ngôi sao neutron.

Einstein dự đoán sự tồn tại của sóng hấp dẫn từ năm 1915 nhưng ông nghĩ nó quá yếu nên không thu nhận được trên trái đất. Các công cụ mới nay đã chứng minh điều ngược lại.

Năm nay cũng chứng kiến nhiều cải tiến trong công nghệ du hành không gian. Vào tháng 3, SpaceX phóng tàu Crew Dragon – một phi thuyền thương mại được thiết kế để lần đầu tiên đưa các phi hành gia NASA vào quỹ đạo.

Chuyến bay đầu tiên của Crew Dragon cũng đánh dấu lần đầu tiên một phi thuyền thương mại được thiết kế để đưa con người rời trái đất.

Đây cũng là lần đầu tiên trong 8 năm có một chiếc phi thuyền chở người của Mỹ được chế tạo để phóng vào quỹ đạo. Chuyến bay thử thành công của Crew Dragon là một cột mốc tối quan trọng đối với Mỹ kể từ khi NASA cho nghỉ hưu đội tàu con thoi không gian vào năm 2011.

Các nhà khoa học cũng khai thác thành công điện từ ánh sáng mặt trời để vận hành một tàu vũ trụ.

Mùa hè năm nay, Hiệp hội Planetary đã phóng vệ tinh LightSail 2 vào quỹ đạo mà ở đó nó sẽ giương ra một cánh buồm mặt trời rộng 32 mét vuông.

Khi các hạt ánh sáng phản chiếu vào cánh buồm, chúng truyền động lượng cho con tàu.

Tàu sử dụng một cánh buồm theo cách này có nguồn cung năng lượng gần như vô hạn. Xúc tiến công nghệ đẩy dạng này một ngày nào đó có thể giúp tàu vũ trụ vươn tới gần các hệ sao lân cận mà hiện tại chưa thể tiếp cận do khối lượng hữu hạn nhiên liệu mà chúng ta có thể phóng lên khỏi hành tinh.

Trên trái đất, các nhà khoa học cũng có những phát hiện vĩ đại. Các nghiên cứu môi trường phát hiện ra rằng các mảng băng Nam Cực và Greenland đang tan chảy với tốc độ chưa từng có.

Vào tháng tư, một nghiên cứu hé lộ mảng băng Greenland đang tan chảy với tốc độ trung bình 286 tỉ tấn băng mỗi năm. Cách đây 2 thập kỷ, mức trung bình năm chỉ 50 tỉ tấn.

Vào năm 2012, Greenland mất hơn 400 tỉ tấn băng.

Trong khi đó, Nam Cực mất trung bình 252 tỉ tấn băng mỗi năm trong thập niên qua. Để so sánh, vào những năm 1980, mỗi năm Nam Cực mất 40 tỉ tấn.

Dự đoán của các nhà nghiên cứu về mực nước biển dâng sắp xảy ra đang trở nên ngày một chính xác hơn và đáng sợ hơn. Ước tính cho thấy các đại dương trên thế giới có thể tăng thêm 1 mét vào năm 2100.

Một báo cáo hồi tháng 9 của Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu của LHQ dự báo mực nước biển sẽ có thể tăng trên 1 mét vào cuối thế kỷ này. Mực nước dâng sẽ ảnh hưởng đến hàng trăm triệu con người sống trên các hòn đảo nhỏ và vùng duyên hải.

Một nghiên cứu khác cho rằng số người phải di tản do mực nước biển dâng có thể đạt đến con số 630 triệu nếu phát thải nhà kính tiếp tục tăng đến năm 2100.

Một báo dấu mốc khác của LHQ cũng hé lộ rằng từ 500.000 đến 1 triệu loài động thực vật đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng và nhiều loài sẽ tuyệt chủng trong ít thập niên tới.

Báo cáo công bố hồi tháng tư ước tính rằng 40% loài lưỡng cư, hơn 33% số loài có vú biển và san hô hình thành rạn và ít nhất 10% các loài côn trùng đang bị đe dọa, phần lớn do hoạt động của con người. Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng hơn 500.000 loài sống trên cạn đã không có đủ môi trường tự nhiên còn lại để đảm bảo sự sinh tồn lâu dài.

Phát hiện cũng cũng góp phần vào bằng chứng ngày càng nhiều rằng trái đất đang hướng tới một đợt đại tuyệt chủng lần thứ 6 – lần thứ 6 trong lịch sử hành tinh các loài trải qua sự sụt giảm lớn toàn cầu về số lượng.

Tuy nhiên, một loài gần như bị mất từ rất lâu đã xuất hiện trong tự nhiên trong năm nay. Các nhà khoa học đã xác định được một con mực khổng lồ trong môi trường biển sâu trên Vịnh Mexico.

Một phần nữa của tự nhân bị ẩn giấu – một lục địa lạc mất – đã được tìm thấy bên dưới châu Âu.

Cách đây hàng triệu năm, trái đất đã có một siêu lục địa khổng lồ mang mang tên Pangea mà rốt cuộc đã vỡ ra thành các lục địa ngày nay. Một nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng trong quá trình đó, lục địa thứ 8 đã trượt xuống dưới nam châu Âu ngày nay cách đây khoảng 120 triệu năm. Nó vẫn còn nằm sâu bên trong trái đất.

Các nhà nghiên cứu đặt tên cho lục địa này là Greater Adria. Và các vùng trên cùng của nó hình thành nên các dãy núi ở châu Âu như dãy An-pơ.

Các nhà nhân loại học đã đào sâu xuống dưới mặt đất để thực hiện những phát hiện khó tin trong năm 2019. Trong tháng 8, các nhà nghiên cứu công bố họ đã khám phá ra một hộp sọ cổ nhất từ một dạng tổ tiên loài người chưa từng thấy.

Hộp sọ thuộc về loài Australopithecus anamensis này đã có 3,8 triệu năm tuổi.

Vào tháng tư, các nhà nhân loại học cũng phát hiện ra răng và xương ngón tay từ một loài mới của tổ tiên con người.

Loài mới, được đặt tên là Homo luzonensis theo tên một hòn đảo của Philippine nơi xương được phát hiện, đã từng sống cách đây từ 50.000 đến 67.000 năm.

Một nghiên cứu mô tả các đặc điểm mà tổ tiên loài người này có chung với các tổ tiên loài người cổ hơn như Australopithecus và Homo erectus cũng như con người hiện đại ngày nay.

Các nhà nghiên cứu có lẽ cũng đã khám phá ra nơi bắt nguồn của con người với giải phẫu học hiện đại là từ Botswana ngày nay.

Một nghiên cứu hồi tháng 11 cho rằng mỗi người đang sống ngày này đều bắt nguồn từ một người phụ nữ sống ở một khu vực Botwana hiện nay, phía nam sông Zambezi cách đây khoảng 200.000. Các nhà nghiên cứu đã thu hẹp phạm vi vào khu vực này bằng cách sử dụng phân tích di truyền DNA được truyền lại cho phái nữ.

Phát hiện cũng ủng hộ lý thuyết cho rằng tổ tiên loài người hiện đại đã di trú từ châu Phi sau đó phân tán khắp thế giới thay vì tiến hóa theo từng nhóm riêng lẻ khắp địa cầu đồng thời.

Trong tháng 10, các nhà khảo cổ học ở Ai Cập cũng khám phá ra nơi chôn xác ướp lớn nhất trong một thế kỷ.

Tại một khu vực trong bãi tha ma Asasif ở Ai Cập nơi mà thành phố cổ đại Thebes từng đứng chân, những người đạo mộ đã phát hiện 30 cái quách gỗ cổ đại với xác ướp được bảo quản hoàn hảo bên trong.

Các cỗ quan tài này có niên đại khoảng 3000 năm và có lẽ là dành cho thầy tu và trẻ em.

Trong năm, các nhà vật lý và sinh vật học cũng đạt được những bước đột phá lớn. Mùa hè này, lần đầu tiên các nhà nghiên cứu đã ghi được sự vướng víu lượng tử bằng máy ảnh.

Theo cơ học lượng tử, 2 hạt được có thể được ghép đôi và tách nhau ra nhưng vẫn duy trì sự liên kết mật thiết và tức thời trên khoảng cách vô cùng lớn. Một hạt sẽ ảnh hưởng đến hạt kia bất kể chúng cách xa nhau bao nhiêu.

Các nhà nghiên cứu tại Tổ chức Y tế Thế giới đã giành được chiến thắng lớn chống lại Ebola ở nước Cộng hòa dân chủ Congo với 2 phương pháp trị liệu mới.

Vào tháng 7/2019, WHO tuyên bố dịch Ebola ở châu Phi là tình trạng y tế khẩn cấp toàn cầu. May mắn là 2 phương pháp điều trị thử nghiệm đã tăng rất lớn tỉ lệ sống sót của bệnh nhân.

REGN-EB3 và mAb-114 là hỗn hợp các kháng thể được tiêm vào vào dòng máu bệnh nhân. Hai liệu pháp này đã cứu sống khoảng 90% bệnh nhân nhiễm mới ở Congo.

Tìm ra phương thuốc trị khỏi một căn bệnh di truyền có tên hội chứng “cậu bé bong bóng”

Những đứa bé được sinh ra với chứng suy giảm miễn dịch nặng liên kết với nhiễm sắc thể X ở người (XSCID) không có các tế bào miễn dịch chống lại bệnh tật. Với chúng, thế giới bên ngoài là một nơi cực kỳ nguy hiểm.

Chứng XSCID được đặt biệt danh là bệnh “cậu bé bong bóng” vì cậu bé David Vetter, người nổi tiếng sống gần hết cuộc đời trong một quả bong bóng bảo vệ. Vetter qua đời cách đây 30 năm ở tuổi 12 sau một lần điều trị thất bại.

Vào tháng tư, các nhà khoa học tại St. Jude công bố họ đã trị khỏi thành công cho những đứa trẻ mắc chứng XSCID với một liệu pháp gen thử nghiệm mới.

HA (Business Insider)