.jpg)
Một nghi thức trong lễ Giỗ Tổ Hùng vương năm
2019 do Thành ủy – HĐND – UBND - Ủy ban MTTQ TPHCM tổ chức tại Khu tưởng niệm
các Vua Hùng, Công viên Lịch sử - Văn hóa dân tộc. Ảnh: haiquanonline.com.vn.
Vào dịp tháng Ba âm lịch hằng năm, người Việt
ở trong nước cũng như cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài lại cùng hướng về
quê hương, nguồn cội để tưởng nhớ, thành kính, biết ơn tổ tiên, ông bà và những
người đã hy sinh bảo vệ nền độc lập, tự do của dân tộc, gây dựng cơ đồ đất
nước.
Với những giá trị nhân văn, nhân bản, độc đáo,
tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã trở Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của
nhân loại. Hướng về ngày Giỗ Tổ mùng 10 tháng 3, mỗi người dân Việt Nam lại ý
thức sâu sắc hơn về trách nhiệm cá nhân với Tổ quốc, non sông để tiếp tục kế
tục sự nghiệp vĩ đại của cha anh, xây dựng nước Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc.
TRỞ VỀ NGUỒN CỘI
Lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc
Việt Nam trải qua bao trận binh đao khói lửa, chống lại âm mưu, dã tâm xâm lược
của kẻ thù đến từ phương Bắc, phương Tây để bảo vệ, gìn giữ nền độc lập, tự do,
xây nền thái bình muôn thuở. Lý giải về nguyên nhân làm nên những chiến công vĩ
đại của quân dân Việt Nam, nhiều học giả, nhà nghiên cứu trong và ngoài nước
đều chung một nhận định, đó là nhờ sức mạnh của truyền thống yêu nước, tinh
thần đại đoàn kết, nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý, sự cần cù, thông
minh, sáng tạo của người dân Việt Nam. Những đức tính, phẩm chất tốt đẹp đó
được sản sinh, hình thành và tôi luyện qua thử thách thời gian, được gìn giữ,
trao truyền qua các thế hệ, lắng đọng, chưng cất trở thành hệ giá trị, bản sắc
văn hóa, chuẩn mực con người Việt Nam.
.jpg)
Giỗ Tổ
Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng hằng năm được tổ chức thành kính, trang nghiêm
theo nghi lễ truyền thống
Trong các giá trị văn hóa truyền thống tiêu
biểu của người Việt, lòng yêu nước là một giá trị mang tính bất biến, luôn đứng
ở vị trí cao nhất trong thang bậc giá trị, như sợi chỉ đỏ xuyên suốt dòng chảy
lịch sử dân tộc. Tinh thần ấy luôn được bồi đắp, bổ sung thêm nội hàm, tính
chất, ý nghĩa mới và được nâng lên thành một thứ chủ nghĩa mà người Việt luôn
tự hào - chủ nghĩa yêu nước, anh hùng cách mạng. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí
Minh từng khẳng định: “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền
thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh
thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt
qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp
nước”(1).
Việt Nam có vị trí địa chính trị đặc biệt
quan trọng, ở ngã ba đường thông thương quốc tế, cửa ngõ đi vào khu vực Đông
Nam Á, nơi có nguồn tài nguyên, thiên nhiên khoáng sản dồi dào. Vị trí đó có
nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển nhưng đồng thời cũng luôn phải đối diện
với những khó khăn, thử thách trước sự nhòm ngó, xâm lăng của các thế lực hung
hãn bên ngoài. Từ thuở vua Hùng khai mở cơ đồ, dựng xây nước Văn Lang đã từng
phải đối diện với những hiểm hoạ từ giặc ngoại xâm. Và đến nay, sau hơn bốn
nghìn năm, việc gìn giữ, bảo vệ toàn vẹn biên cương lãnh thổ vẫn luôn là nhiệm
vụ chính trị thường xuyên, trọng yếu của toàn thể nhân dân Việt Nam. Bởi sự
thật và chân lý khách quan: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và
sự thật đã thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem
tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do,
độc lập ấy”(2).
Thật hiếm có dân tộc nào như dân tộc Việt
Nam, trong suốt chiều dài lịch sử luôn phải vùng lên đánh đuổi giặc ngoại xâm,
bảo vệ nền độc lập, tự do, kiến thiết, xây dựng cuộc sống mới. Nhưng cũng chính
điều kiện, hoàn cảnh lịch sử đó đã hun đúc và thắp sáng truyền thống yêu nước
nồng nàn, anh hùng, dũng cảm, kiên cường.
Trong điều kiện, hoàn cảnh chiến tranh, yêu
nước thể hiện ở tinh thần quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh, sẵn sàng chiến đấu,
hy sinh vì nền độc lập, tự do; ở hành động, việc làm, lời nói khảng khái, dõng
dạc của những người bình dị, khiêm nhường nhưng anh hùng, bất khuất: Còn cái
lai quần cũng đánh; Cuộc đời đẹp nhất là ở trận tuyến đánh quân thù... Khi đất
nước trở lại cuộc sống hoà bình, tinh thần yêu nước lại được biểu hiện đa dạng
qua những mong ước, khát vọng, cống hiến thầm lặng để dựng xây nước Việt Nam
“đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”, sánh vai với các cường quốc năm châu.
.jpg)
Bên cạnh giá trị thiêng liêng là lòng yêu
nước thì tinh thần đoàn kết cũng là một giá trị tiêu biểu, nổi bật trong văn
hóa truyền thống của người Việt. Người Việt thường gọi nhau là “đồng bào” -
tiếng gọi thân thương, quen thuộc nhưng rất đỗi thiêng liêng, tự hào, gợi nhắc
tình nghĩa anh em keo sơn, gắn bó, thuỷ chung. Nghĩa tình sâu nặng ấy được
truyền thuyết hoá qua câu chuyện “Con Rồng cháu Tiên” như nhắc nhở những thế hệ
mai sau về nguồn cội, tổ tông, khi cùng chung mẹ Âu Cơ, là con cháu vua Hùng,
nên tất cả đều là anh em một nhà (Tứ hải giai huynh đệ).
Chung một cội nguồn nên tình thương yêu, quan
tâm, gắn bó, cưu mang, giúp đỡ lẫn nhau là những phẩm chất mà người Việt trân
trọng, gìn giữ, đúc kết trong những câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ dân gian:
Máu chảy ruột mềm; Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải
thương nhau cùng; Bầu ơi thương lấy bí cùng, tuy rằng khác giống nhưng chung
một giàn; Thương người như thể thương thân; Lá lành đùm lá rách; Lá rách ít đùm
lá rách nhiều; Một con ngựa đau, cả tàu không ăn cỏ; Anh em như thể chân tay,…
Mặt khác, là cư dân của nền văn hóa, văn minh
nông nghiệp lúa nước, người Việt từ sớm đã biết tập hợp, cố kết cộng đồng, hình
thành lên những bản làng, thôn xóm với luỹ tre xanh và con đê thân thuộc bao
quanh. Họ kết nối, gắn bó với nhau bởi sợi dây huyết thống, dòng họ; bởi truyền
thống văn hóa lâu đời với những mối quan hệ vai vế thứ bậc được quy định chặt
chẽ nhằm gia tăng trách nhiệm của cá nhân với gia đình, cộng đồng, tạo sức mạnh
của tình đoàn kết, gắn bó keo sơn. Đoàn kết là một yêu cầu mang tất yếu, khách
quan, tạo sức mạnh cộng đồng để ứng phó tốt với những thử thách khắc nghiệt của
thiên nhiên, thời tiết và những bất trắc, khó lường của cuộc sống xã hội. Mỗi
khi Tổ quốc lâm nguy, lòng yêu nước và tinh thần đại đoàn kết dân tộc lại trỗi
dậy, tạo sức mạnh tinh thần to lớn, tiếp thêm niềm tin, động lực và nguồn năng
lượng dồi dào để dân tộc vượt qua những ghềnh thác khó khăn, bảo vệ vững chắc
nền độc lập, tự do, xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp.
Vào dịp tháng Ba âm lịch hằng năm, người Việt
ở khắp mọi miền Tổ quốc cũng như cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài luôn
trào dâng cảm xúc thiêng liêng, bâng khuâng, mong nhớ, cùng hướng về nguồn cội
để bày tỏ niềm thành kính, tri ân công đức tổ tiên, của các bậc vua Hùng đã có
công khai mở cơ đồ, dựng xây đất nước: “Dù ai đi ngược về xuôi, nhớ ngày giỗ Tổ
mùng 10 tháng 3. Dù ai buôn bán gần xa, nhớ ngày giỗ Tổ tháng 3 mùng 10”.
Với ý nghĩa và giá trị độc đáo, tiêu biểu,
thấm đẫm tinh thần nhân văn, nhân bản, tác động mạnh mẽ đến đời sống tư tưởng,
tình cảm, tâm hồn của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng
Vương (hay còn gọi là Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên) của người Việt được UNESCO
ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (2012).
Năm 2017, Chủ tịch nước ký Lệnh công bố Luật sửa đổi, bổ sung Điều 73 của Bộ
luật Lao động (2004), theo đó người lao động được nghỉ làm trong Ngày Giỗ Tổ
Hùng Vương, mùng 10 tháng 3 âm lịch. Những sự kiện đó cho thấy Ngày Giỗ Tổ càng
trở nên quan trọng, có ý nghĩa đặc biệt sâu sắc trong đời sống văn hóa cộng
đồng. Đây là dịp để mỗi người cùng ý thức sâu sắc hơn về trách nhiệm của bản
thân với gia đình, quê hương, với cội nguồn, tổ tiên, ông bà, cha mẹ.
Hướng về quá khứ với những trang sử hào hùng,
oanh liệt của cha ông, mỗi cá nhân cần phát huy mạnh mẽ lòng yêu nước, tinh
thần đại đoàn kết, đạo lý, truyền thống tốt đẹp của dân tộc “Uống nước nhớ
nguồn”, “Ăn quả nhớ người trồng cây”, từ đó có nhiều cống hiến tích cực vào
công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
HƯỚNG TỚI TƯƠNG LAI
Để phấn đấu đạt mục tiêu: Việt Nam trở thành
nước phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI, một trong
những giải pháp trọng tâm mà Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu tại Hội
nghị văn hóa toàn quốc, ngày 24-11-2021 là phải “khơi dậy mạnh mẽ hơn nữa tinh
thần yêu nước, ý chí tự cường, tinh thần đoàn kết, khát vọng phát triển đất
nước phồn vinh, hạnh phúc của toàn dân tộc; phát huy cao độ những giá trị văn
hóa, sức mạnh và tinh thần cống hiến của mọi người Việt Nam”(3). Đây là nguồn
lực tinh thần, sức mạnh nội sinh và là động lực đột phá để thực hiện thành công
mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2025, 2030, tầm nhìn 2045 mà Đại hội XIII
của Đảng đã đề ra.
Trong bối cảnh trữ lượng nguồn tài nguyên
thiên nhiên, khoáng sản ngày càng cạn kiệt do sự khai thác quá mức cũng như nhu
cầu tiêu dùng, tiêu thụ ngày càng cao của người dân, để đảm bảo mục tiêu phát
triển bền vững, bao trùm, việc khơi dậy mạnh mẽ lòng yêu nước, ý chí tự cường
dân tộc, tinh thần đại đoàn kết, truyền thống văn hóa, sức mạnh con người Việt
Nam cần được đẩy mạnh, tăng cường, tham gia tích cực vào quá trình phát triển
nhanh và bền vững đất nước. Tuy nhiên, phát triển phải đảm bảo tốt các nguyên
tắc cũng như xử lý hài hoà các mối quan hệ giữa truyền thống với hiện đại, bảo
tồn, gìn giữ với phát huy, phát triển. Phát triển dựa trên nền tảng của những
giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc là xu hướng, con đường lựa
chọn của nhiều quốc gia tiên tiến.
Việt Nam là đất nước có truyền thống lịch sử
văn hóa lâu đời với những giá trị tốt đẹp được hình thành, bồi đắp trong suốt
quá trình đấu tranh dựng nước, giữ nước của cha ông. “Đó là lòng yêu nước nồng
nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá
nhân - gia đình - làng xã - Tổ quốc; lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa
tình, đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong ứng
xử, tính giản dị trong lối sống…”(4). Những giá trị tốt đẹp, cao quý, thiêng
liêng ấy cần được phát huy, lan toả mạnh mẽ và cụ thể hoá trong trong hành
động, lời nói, việc làm của mỗi cá nhân, nhất là với đội ngũ cán bộ, đảng viên
– những người được nhân dân yêu quý, đặt trọn niềm tin, niềm kỳ vọng. Bằng tài
năng, trí tuệ và tình yêu quê hương, đất nước, họ sẽ có những quyết sách đúng
đắn, kịp thời, phù hợp để dẫn lối, soi đường cho dân tộc đi theo.
Trở về với những giá trị tốt đẹp, những lời
răn dạy của cổ nhân để không ngừng tu dưỡng, phấn đấu, cống hiến, hướng đến
những mục tiêu, lý tưởng tốt đẹp; đồng thời phải biết tiết chế, kiểm soát và
đẩy lùi “tham, sân, si”, những dục vọng, lợi ích cá nhân, tránh sa vào những
thói hư, tật xấu, tham ô lãng phí, xâm phạm lợi ích quốc gia, dân tộc, chà đạp
lên những giá trị, truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Về với cội nguồn, hoà
trong không khí linh thiêng, trầm mặc của khu Di tích lịch sử Đền Hùng toạ lạc
trên ngọn núi Nghĩa Lĩnh (xã Hy Cương, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ), mỗi
du khách như được tiếp thêm sức mạnh, niềm tin để viết tiếp những trang sử mới
cho dân tộc, đất nước.
Thành tâm hướng về Ngày Giỗ Tổ, mỗi chúng ta
càng ý thức sâu sắc hơn trách nhiệm cá nhân với cội nguồn lịch sử; gắn bó sâu
nặng với quê hương, Tổ quốc mình; nhớ những lời thề thiêng liêng và quyết tâm
sắt đá sẵn sàng hy sinh để bảo vệ và gìn giữ toàn vẹn biên cương, lãnh thổ của
cha ông; khắc ghi lời nhắc nhủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người về thăm Đền
Hùng và nói chuyện với các cán bộ Đại đoàn quân Tiên Phong (ngày 19/9/1954):
"Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy
nước".
Những giá trị tinh thần vô giá đó cần được
chuyển hoá thành những hành động, việc làm cụ thể của mỗi người trong cuộc sống
hôm nay, tạo nguồn xung lực, sức mạnh mới để sớm hiện thực hoá khát vọng xây
dựng nước Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc./.
TS. Nguyễn Huy Phòng
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Chú thích
(1) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị
quốc gia, H, 2001, tập 12, tr. 34
(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, H,
2011, t. 4, tr. 3.
(3) Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về
chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb. Chính trị
quốc gia Sự thật, H, 2022, tr. 170.
(4) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb
Chính trị quốc gia - Sự thật, H, 2015, t.57, tr. 305.
Nguồn: tuyengiao.vn